Σάββατο 8 Ιανουαρίου 2011

Αν παραδεχτούμε ότι η σύγχρονη τέχνη υπηρετεί πια και τον κόσμο του θεάματος, η Βρετανή ιστορικός τέχνης Κλερ Μπίσοπ ανήκει στις εναλλακτικές σταρ του είδους. Είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης σε δημοφιλή πανεπιστήμια και ιδρύματα (Γουόρικ, Royal College of Art ,Τέιτ Μόντερν) και αρθρογράφος στα σημαντικά περιοδικά τέχνης («Artforum», «October» κ.ά.).


Γνωρίζετε τα πρόσφατα γεγονότα της Αθήνας και τη μεγάλη κοινωνική έκρηξη που προκάλεσαν. Αρκετοί Έλληνες καλλιτέχνες έσπευσαν να αντιδράσουν όχι μόνο με δηλώσεις αλλά και με καλλιτεχνικές «δράσεις». Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης πολιτικής τέχνης;


«Αν και δεν είδα καμιά από αυτές τις καλλιτεχνικές αντιδράσεις στην Αθήνα, θεωρώ ότι η πραγματικότητα είναι αρκετά νωπή για να δημιουργήσει έργα τέχνης. Άλλωστε πιστεύω ότι η τέχνη δεν είναι το καλύτερο μέσο για να προκαλέσεις άμεσες και γρήγορες αντιδράσεις. Δεν ισχυρίζομαι ότι οι καλλιτέχνες δεν έχουν ρόλο να διαδραματίσουν στη μεταμόρφωση της κοινωνίας -εάν συνδέονται μάλιστα μ' ένα προϋπάρχον πολιτικό κίνημα μπορούν να δημιουργήσουν έργα εξαιρετικής δύναμης. Μπορούμε να το διαπιστώσουμε αυτή τη στιγμή στην Πολωνία με τη γενιά καλλιτεχνών που κινείται γύρω από το αριστερό περιοδικό "Krytyka Polityczna". Αλλά όταν πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να επιτύχει εκεί που υστερεί η πολιτική, υπερεκτιμάς τις ικανότητές της και υποτιμάς το έργο όσων αναλαμβάνουν σημαντική πολιτική δράση χωρίς την επιβράβευση και την απήχηση που έχει ένα έργο στον προβεβλημένο χώρο της τέχνης».


Η σύγχρονη τέχνη βρίσκεται στο επίκεντρο της σαρωτικής επίδραση της αγοράς, κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία, όπου φαίνεται να μην υπάρχουν πια διακριτά όρια μεταξύ αισθητικής, μίντια, διαφήμισης, οικονομικών συμφερόντων και τέχνης. Πώς μπορεί ένας καλλιτέχνης να δημιουργήσει ενδιαφέρουσα τέχνη μέσα σε αυτό το σύνθετο περιβάλλον;  


«Μπορεί κάλλιστα να δημιουργήσει, όπως άλλωστε δημιουργούσε υπό την πίεση ολοκληρωτικών ιδεολογιών -από τις στρατιωτικές δικτατορίες μέχρι τον αυταρχικό κομμουνισμό. Το ερώτημα είναι σε ποια θέση τοποθετούν οι καλλιτέχνες τον εαυτό τους και το έργο στους μέσα σ' αυτό το κυρίαρχο σύστημα, πόσο αντιπαρατίθενται σε αυτό, πόσο το αποδέχονται, το αγνοούν κ.ο.κ. Πρόσφατα μετακόμισα στην Αμερική και ομολογώ ότι έχω πάθει κατάθλιψη από τον καταιγισμό τόσο ασυνείδητα εμπορικής τέχνης που βλέπω γύρω μου. Μια θετική διάσταση της παγκόσμιας πιστωτικής κρίσης είναι ότι όλη αυτή η κατάσταση πιθανόν ν' αλλάξει. Με τον κίνδυνο να φανώ νοσταλγός του παρελθόντος, οφείλω να παραδεχτώ ότι η πιο ενδιαφέρουσα τέχνη της εποχής παράγεται σε περιοχές με ελάχιστη ή καθόλου επιρροή της αγοράς όπως στην Ανατολική Ευρώπη».


Συχνά στην κριτική σας απέναντι στη σύγχρονη τέχνη αναφέρεστε στην ψυχανάλυση. Με ποιο τρόπο η πολιτική και η τέχνη συναντούν την ψυχανάλυση;


«Με πολλούς. Όταν, για παράδειγμα, κάποιοι καλλιτέχνες έρχονται αντιμέτωποι με τις καταστροφές που μας περιβάλλουν, νιώθουν ένοχοι επειδή κάνουν τέχνη. Γι' αυτό και διοχετεύουν την ενέργειά τους σε έργα που θεωρούν ότι επιδρούν άμεσα στη ζώσα πραγματικότητα. Τέτοιου είδους έργα συχνά προέρχονται από μια υπερεγωτική αίσθηση της ενοχής και όχι από την πεποίθηση ότι η τέχνη έχει πάντοτε κάτι διαφορετικό να πει (με τον τρόπο του μπεκετικού ήρωα "Μολόι" που έλεγε: "Δεν μπορώ να συνεχίσω. Θα συνεχίσω"). Οι πιο ενδιαφέροντες καλλιτέχνες της εποχής δεν χρησιμοποιούν την τέχνη σαν Δούρειο Ίππο για κοινωνική αλλαγή. Ο Λακάν υποστήριζε πως η "καλή" ηθική στάση δεν έχει σχέση με την πεποίθηση ότι πρέπει να κάνεις κάτι που φαίνεται καλό στα μάτια του "μεγάλου Άλλου" (κοινωνία, οικογένεια κλπ.), αλλά κάνοντας ό,τι είναι καλό για το θέμα και για την (ασυνείδητη) επιθυμία τού ή της δημιουργού όσο παράλογη, ενοχλητική και ασυμβίβαστη μπορεί να είναι». 

                                                                                                               ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 31/03/2009 (κοπτοραπτική δική μου)